Sarojini Naidu
સરોજિની નાયડુ
સરોજિની નાયડુનો જન્મ 13 ફેબ્રુઆરી 1879ના રોજ હૈદરાબાદમાં થયો હતો. તેમની માતાનું નામ વરદ સુંદરી હતું, તે એક કવયિત્રી હતી અને બંગાળીમાં લખતી હતી. તેમના પિતાનું નામ અઘોરનાથ ચટ્ટોપાધ્યાય હતું, જેઓ પ્રસિદ્ધ વૈજ્ઞાનિક અને શિક્ષણશાસ્ત્રી હતા.
'ભારત કોકિલા' તરીકે પ્રખ્યાત થયેલી સરોજિનીએ માત્ર 14 વર્ષની ઉંમરે તમામ અંગ્રેજી કવિઓની રચનાઓનો અભ્યાસ કર્યો હતો. 1895માં હૈદરાબાદના નિઝામે તેમને શિષ્યવૃત્તિ પર ઈંગ્લેન્ડ મોકલ્યા. સરોજિની નાયડુ એક તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતી. તેમને અંગ્રેજી, બંગાળી, ઉર્દૂ, તેલુગુ અને ફારસી ભાષાઓનું સારું જ્ઞાન હતું.
સરોજિનીના લગ્ન 19 વર્ષની ઉંમરે 1898માં ડૉ. ગોવિંદ રાજાલુ નાયડુ સાથે થયા હતા. તેણે ઘરે જ અંગ્રેજીનો અભ્યાસ કર્યો અને 12 વર્ષની ઉંમરે મેટ્રિક પાસ કર્યું. તેણી તેનું શિક્ષણ પૂર્ણ કરી શકી ન હતી, પરંતુ તે અંગ્રેજી ભાષામાં કવિતા રચવામાં પ્રતિભાશાળી હતી. નાયડુએ ગીત કવિતાની શૈલીમાં કવિતાની રચના કરી હતી અને તેમની કવિતાઓ 1905, 1912 અને 1917 માં પ્રકાશિત થઈ હતી.
1906ના કોલકાતા સત્રમાં ગોખલેના ભાષણે નાયડુના રાજકારણમાં સક્રિય થવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. તેમણે ભારતીય સમાજમાં ફેલાયેલી ખરાબીઓ માટે ભારતીય મહિલાઓને જાગૃત કરી. ભારતની આઝાદીની વિવિધ ચળવળોમાં સહકાર આપ્યો. તેઓ લાંબા સમય સુધી કોંગ્રેસના પ્રવક્તા હતા. જલિયાવાલા બાગ હત્યાકાંડથી ગુસ્સે થઈને, તેમણે 1908માં મળેલું 'કૈસર-એ-હિંદ' સન્માન પરત કર્યું.
સરોજિની નાયડુએ ગાંધીજીના ઘણા સત્યાગ્રહોમાં ભાગ લીધો હતો અને 'ભારત છોડો' આંદોલનમાં તેઓ જેલ પણ ગયા હતા. 1925 માં, તે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના કાનપુર સત્રની પ્રથમ ભારતીય મહિલા પ્રમુખ બની. ઉત્તર પ્રદેશના રાજ્યપાલ બનનાર તેઓ પ્રથમ મહિલા હતા. તેઓ 'ભારત કોકિલા' તરીકે જાણીતા હતા. નાયડુએ કાનપુર કોંગ્રેસના અધિવેશનના પ્રમુખપદના ભાષણ દરમિયાન કહ્યું હતું- 'ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસે તેના કાર્યક્ષેત્રમાં આવતા (બધાને) કેન્દ્રીય અને પ્રાંતીય એસેમ્બલીઓમાં અને કૈલાશથી કન્યાકુમારી સુધીની તેમની બેઠકો ખાલી કરવાનો આદેશ જારી કરવો જોઈએ, શ્રી ગણેશની પૂજા કરવા દો. સિંધુથી બ્રહ્મપુત્રા સુધી ગતિશીલ અને અથાક અભિયાન ચલાવો.
'ચૂંટણી પછી, જ્યારે તમારું ભવ્ય અભિવાદન કરવામાં આવી રહ્યું હતું, ત્યારે તમારા ચહેરાને જોઈને મને લાગ્યું કે જાણે હું એક જ સમયે રાજ્યાભિષેક અને ક્રુસિફિકેશનનું દ્રશ્ય જોઈ રહ્યો છું. વાસ્તવમાં, કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં અને કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં, આ બંને એકબીજા સાથે અભિન્ન છે અને લગભગ સમાનાર્થી છે.' નાયડુ દ્વારા 29 સપ્ટેમ્બર, 1929ના રોજ પં. નેહરુને લખેલા પત્રમાંથી.
તેમણે ભારતીય મહિલાઓ વિશે કહ્યું હતું - 'જ્યારે તમને તમારો ધ્વજ લઈ જવા માટે કોઈની જરૂર હોય અને જ્યારે તમે વિશ્વાસનો અભાવ અનુભવો છો, ત્યારે ભારતની સ્ત્રી તમારો ધ્વજ પકડી રાખવા અને તમારી શક્તિને પકડી રાખવા તમારી સાથે રહેશે અને જો તમારે મરવું પડશે તો, યાદ રાખો કે ચિત્તોડની પદ્મિનીની શ્રદ્ધા ભારતની સ્ત્રીત્વમાં સમાયેલી છે.'
માત્ર 13 વર્ષની ઉંમરે તેમણે 1300 પંક્તિઓની 'ધ લેડી ઓફ લેક' કવિતા લખી હતી. ફારસી ભાષામાં 'મેહર મુનીર' નાટક લખ્યું. તેમના પ્રકાશિત પુસ્તકો 'ધ બર્ડ ઑફ ટાઈમ', 'ધ બ્રોકન વિંગ', 'નિલામ્બુજ', ટ્રાવેલર્સ સોંગ છે. 2 માર્ચ 1949ના રોજ 70 વર્ષની વયે હાર્ટ એટેકને કારણે તેમનું અવસાન થયું હતું. સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવનાર સરોજિની નાયડુએ ભારતને આઝાદી અપાવવા માટે સખત લડત આપી હતી.
